ΨΥΧΟΔΥΝΑΜΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

«Απειλούμαστε και υποφέρουμε από τρεις κατευθύνσεις: από το ίδιο το σώμα μας που δεν δύναται να υπάρξει χωρίς πόνο και άγχος, από τον εξωτερικό κόσμο, που μπορεί να στρέφεται εναντίον μας, και εν τέλει από τις σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους. Η οδύνη όμως που έρχεται από αυτή τη τελευταία πηγή είναι ίσως η πιο επώδυνη για μας από οποιαδήποτε άλλη.»

Φρόυντ, Σ., (2005). Ο Πολιτισμός πηγή δυστυχίας. Αθήνα: Επίκουρος

Οι ψυχοδυναμική προσέγγιση αντλεί το θεωρητικό της υλικό από την ψυχαναλυτική θεωρία. Η ψυχαναλυτική θεωρία, με πρωτεργάτη της τον Sigmund Freud, μας θέτει το ζήτημα των παρωθητικών δυνάμεων που εκκινούν από το ασυνείδητο και καθορίζουν την προσωπικότητά μας και τη συμπεριφορά μας.Οι δυνάμεις αυτές εμφανίζονται κατά τη παιδική ηλικία του ατόμου και επιδρούν με συνεχή τρόπο στην συμπεριφορά του καθ΄όλη τη διάρκεια της ζωής του.

Ειδικότερα, σύμφωνα με την Ψυχοδυναμική Προσέγγιση, η συμπεριφορά μας παρωθείται από εσωτερικές δυνάμεις, μνήμες και συγκρούσεις, που σε ένα μεγάλο βαθμό βρίσκονται πέραν της συνείδησης μας αλλά και πέραν του ελέγχου μας. Τις δυνάμεις τούτες, ο Φρόυντ τις ονόμασε ενορμήσεις, πρόκειται για μη ενστικτώδης ενεργεία την οποία φροντίζει να αποφορτίσει και να ρυθμίσει το ψυχικό μας όργανο. Η ένταση που αναφύεται κατά την προσπάθεια να ικανοποιηθούν οι επιθυμίες που προέρχονται από τις ενορμήσεις αλλά και τη ματαίωση που έρχεται από τις ίδιες, καθώς είναι αδύνατο να ικανοποιηθούν άμεσα εξαιτίας των περιορισμών που θέτει η πραγματικότητα, ονομάζεται ψυχική σύγκρουση. Οι ψυχικές συγκρούσεις φέρουν στη ζωή του ατόμου άγχος που δυσκολεύεται να αντέξει, έτσι βρίσκεται σε μια συνεχεία προσπάθεια συμβιβασμού μεταξύ της έμφυτης ανάγκης για άμεση ικανοποίηση των επιθυμιών του και των περιορισμών που έρχονται από το περιβάλλον του. Οι ενδοψυχικές συγκρούσεις καθώς επίσης και οι προσπάθειες του ατόμου για συμβιβασμό είναι τις περισσότερες φορές συγκαλυμμένες, το άτομο δηλαδή δεν τις συνειδητοποιεί, είναι ασυνείδητες. Ακριβώς επειδή δεν έχει επίγνωση, η συμπεριφορά του μοιάζει πολλές φορές ακατανόητη και για αυτό είναι βασανιστική για το ίδιο.

Με σκοπό τη κατανοήση της δομής της προσωπικότητας, ο Freud επιχείρησε να συγκροτήσει μία ενιαία και αναλυτική θεωρητική επεξεργασία των στοιχείων που απαρτίζουν τη δομή της αλλά και τις διεργασίες της. Όσον αφορά στις δομές της εισήγαγε τρία νοητικά συστήματα το Εγώ, το Υπερεγώ και το Εκείνο ή Αυτό. Κάθε ένα από τούτα τα συστήματα λειτουργεί με βάση διαφορετικές αρχές οι οποίες έρχονται σε αντίθεση και σύγκρουση μεταξύ τους. Το Εγώ(Ego), αποτελεί εκείνο το μέρος της προσωπικότητας, το οποίο προσπαθεί να ικανοποιήσει τα ένστικτα/ορμές σύμφωνα με την πραγματικότητα και τις ηθικές αξίες του ανθρώπου. Το Υπερεγώ( Superego), εκφράζει τα ιδανικά και τις αξίες του κάθε ατόμου, ενώ το Εκείνο(Id), αποτελεί την πηγή των ενστίκτων του ατόμου. Οι διεργασίες και οι συγκρούσεις που δημιουργούνται σχετίζονται με το νοητικό φορτίο που φέρει το Εκείνο, η έκφραση του οποίου παρεμποδίζεται ή υφίσταται αλλοιώση από ό,τι πράττει το Εγώ, που λειτουργεί κάτω από την πίεση των περιορισμών που φέρει το Υπερεγώ.

Επομένως, οι δυναμικές που φέρουν τα συστήματα που αποτελούν τη δομή της προσωπικότητας, πυροδοτούν μία ενδοψυχική σύγκρουση. Έτσι, αναλύοντας τούτη τη σύγκρουση, το Εκείνο έχοντας ένα αστείρευτο υλικό ενστικτώδους ενέργειας επιδιώκει την άμεση έκφραση αυτού, γεγονός που το φέρει σε σύγκρουση με την επιθυμία του Εγώ να το αναχαιτίσει. Το Εγώ από την άλλη πλευρά, επιθυμεί να λειτουργεί με βάση την πραγματικότητα, αλλά και με βάση την επιθυμία του Υπερεγώ, το οποίο με τη σειρά του επιθυμεί πράξεις σύμφωνες με ηθικά κριτήρια. Κατά συνέπεια, οι πράξεις μας είναι ένας συμβιβασμός, ανάμεσα στις επιθυμίες των τριών αυτών ανταγωνιστικών συστημάτων. Το άγχος που συχνά βιώνει το άτομο εξαιτίας τούτης της σύγκρουσης, είναι αποτέλεσμα των προσπαθειών του Εγώ να αμυνθεί απέναντι στο μη αποδεκτό περιεχόμενο των επιθυμιών του Εκείνο. Για να είναι σε θέση το Εγώ να αντιμετωπίσει τις ενορμήσεις του Εκείνο, επιστρατεύει μια σειρά από μηχανισμούς άμυνας.

Επιπρόσθετα, στη ψυχαναλυτική θεωρία, το άτομο βιώνει την εξελιτική του πορεία, περνώντας μέσα από μια σειρά αναπτυξιακών σταδίων. Η πορεία που διανύει σχετίζεται με την διαμόρφωση της προσωπικότητας. Τα στάδια τούτα ονομάζονται στάδια ψυχοσεξουαλικής εξέλιξης, κάθε στάδιο αφορά σε ένα ξεχωριστό μέρος του σώματος, καθώς κάθε μία περιοχή αποτελεί πρωτογενής πηγή άντλησης αισθησιακής ικανοποίησης. Η απαρχή των σταδίων απαντάται στο ξεκίνημα της ζωής μας, στην παδική ηλικία του ατόμου. Σύμφωνα με την ψυχαναλυτική θεωρία, οι εμπειρίες της παδικής ηλικιάς ασκούν ουσιώδη επίδραση στα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του κάθε ανθρώπου.

Επίσης στην ψυχαναλυτική θεωρία η ψυχοπαθολογία αναπτύσσεται κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης ανάμεσα στην επιθυμία των ενστίκτων για άμεση ικανοποίηση και το άγχος που σχετίζεται με την επιθυμία αυτή. Αν και οι μηχανισμοί άμυνας βοηθούν στην μειώση του άγχους, ενδέχεται ορισμένες φορές να οδηγήσουν στην ανάπτυξη συμπτωμάτων.

Στην θεραπευτική διαδικασία της ψυχοδυναμικής προσέγγισης, το άτομο συνειδητοποιεί σταδιακά τις άλυτες συγκρούσεις της παιδικής του ηλικίας και στη συνέχεια με τη βοήθεια του θεραπευτή και μέσω της θεραπευτικής σχέσης που αναπτύσσεται τις επιλύει. Μάλιστα, νέα θεωρητικά ρεύματα που εμπλούτησαν την ψυχναλυτική σχολή και θεωρία, όπως η σχολή των αντικειμενοτρόπων σχέσεων, λαμβάνει πολύ σοβαρά υπόψη και τονίζει τη κρίσιμη σημασία της επιδιώξης κάθε ατόμου για σύναψη σχέσεων, ξεκινώντας από την πρωταρχική σχέση με τη μητέρα ή τροφό ακόμα από την περίοδο της κύησης. Πολλές έρευνες έχουν καταδείξει την σημασία των πρώιμων βιωμάτων και την επίδραση που έχουν στην μετέπειτα προσπάθεια των ατόμων να συνάψουν διαπροσωπικές σχέσεις. Η ψυχοδυναμική θεωρία  είναι για αυτούς τους λόγους ιδιαίτερα αποτελεσματική και στις διαταραχές προσωπικότητας, οι οποίες έχουν πάντα να κάνουν με το σχετίζεσθαι τόσο σε επίπεδο διαπροσωπικών σχέσεων όσο και στη σχέση με τον ίδιο μας τον εαυτό. Η σχέση με τον εαυτό ως πυρήνας της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας, συναντά τις τελευταίες κλινικές εξελίξεις στο επίπεδο της εξέλιξης της ψυχαναλυτικής θεωρίας, εστιάζοντας και σε ζητήματα αναζήτησης και κατανόησης των πολλαπλών πλευρών της ατομικής ταυτότητας αλλά και της αυτοεκτίμησης και ανάπτυξης της προσωπικότητας.

“Ψυχοδυναμική σημαίνει μυαλό σε κίνηση.Ένα ψυχοδυναμικό πλαίσιο προϋποθέτει ότι τα δυναμικά κινούμενα στοιχεία στο ασυνείδητο επιδρούν στις συνειδητές σκέψεις, στο συναίσθημα και στη συμπεριφορά. Η ψυχοθεραπεία που βασίζεται σε ένα ψυχοδυναμικό πλαίσιο αναφοράς είναι μία ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία.Ο βασικός στόχος της ψυχοδυναμικής θεραπείας είναι να βοηθά τα άτομα με προβλήματα και μοτίβα που οδηγούν σε θλίψη και δυσαρέσκεια στη ζωή τους με το να φέρνει στο φως ασυνείδητες σκέψεις και συναισθήματα και/ ή να υποστηρίζει ευθέως (στο εδώ και τώρα), τη λειτουργικότητα του κάθε ατόμου στο πλαίσιο της σχέσης με τον θεραπευτή. Και οι δύο τεχνικές, – η αποκάλυψη και οι υποστηρικτικές τεχνικές-,  χρησιμοποιούνται σχεδόν σε κάθε ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία.»

Cabaniss, D. L., Cherry, S., Douglas, C. J., & Schwartz, A. R. (2011). Psychodynamic psychotherapy: A clinical manual. Wiley-Blackwell.